Why the world is due a revolution in economics education

​Γιατί ο κόσμος χρειάζεται επειγόντως μια επανάσταση στη διδασκαλία των οικονομικών

Του Joris Tieleman (PhD Candidate, Erasmus University Rotterdam)

Η οικονομική σκέψη κυβερνά μεγάλο μέρος του κόσμου μας. Όμως, η διδασκαλία της επιστήμης έχει κολλήσει στο παρελθόν. Χτισμένα γύρω από απαρχαιωμένα μοντέλα του 19ου αιώνα, βασισμένα στη Νευτώνεια Φυσική, τα οικονομικά αντιμετωπίζουν τους ανθρώπους ως ατομικά σωματίδια, αντί για κοινωνικά όντα. 

Αν και η ακαδημαϊκή έρευνα συχνά καταφέρνει να ξεπεράσει αυτή την απλούστευση, η προπτυχιακή εκπαίδευση δεν έχει αντίστοιχη επιτυχία – και η επίδραση αυτών των απλουστευμένων ιδεών φέρεται από πτυχιούχους που καταλήγουν να δουλεύουν στην πολιτική σκηνή, σε μέσα ενημέρωσης, σε επιχειρήσεις και στο δημόσιο τομέα. 

Οι οικονομολόγοι όπως ο γράφοντας τείνουν να μιλούν χρησιμοποιώντας αυστηρά κωδικοποιημένη τεχνική γλώσσα και μαθηματικά μοντέλα. Μιλάμε για ‘οικονομικούς νόμους’, στρατηγικά τοποθετώντας τους ως ανάλογους προς τους νόμους της Φυσικής. Τυλίγουμε ένα παχύ στρώμα τεχνικής ορολογίας γύρω από το υλικό μελέτης μας και εξοστρακίζουμε κάθε συζήτηση περί ηθικής και ηθών από την αίθουσα διδασκαλίας. Επιχειρούμε να κρυφτούμε υπό τον προστατευτικό μανδύα της ‘πραγματικής επιστήμης’, ένα φαινόμενο που περιγράφηκε από τον κάτοχο βραβείου Νόμπελ Friedrich Hayek ως επιστημονισμός.

Εν συντομία, τα οικονομικά έχουν γίνει ένας μάλλον γραφικός και συστηματικά προφυλασσόμενος κλάδος. Για να αλλάξει αυτό, χρειάζεται επειγόντως να ανανεώσουμε την οικονομική διδασκαλία – καθώς τα οικονομικά, όπως διδάσκονται στα πανεπιστήμια, δεν αντανακλούν ή ανταποκρίνονται σε πολλά από τα ζητήματα του πραγματικού κόσμου, είτε αυτά είναι πολιτικά, είτε περιβαλλοντικά ή κοινωνικά.

Η πολιτική οικονομία

Πάρτε για παράδειγμα την περίεργη αλληλένδετη σχέση μεταξύ πολιτικής και οικονομικών, την οποία οι οικονομολόγοι τείνουν να προσπαθούν να αποφύγουν. Μια τέτοια προσπάθεια είναι μάταιη. Το να παραμερίζουμε την πολιτική, την ιστορία και τις γενικές ιδέες όταν διδάσκουμε οικονομικά, όπως κάνουν οι περισσότερες καθηγήτριες, είναι σαν να μελετάμε πώς ρέουν ‘φυσικά’ τα νερά στην Ολλανδία χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη πως υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι ζουν εκεί και τα ανακατευθύνουν, χτίζουν αναχώματα, καταλαμβάνουν έδαφος και εκτρέπουν το νερό – αγνοώντας επίσης το γεγονός ότι το κάνουν αυτό εδώ και χιλιάδες χρόνια. Δεν μπορείς να μελετήσεις το σύστημα ενώ αγνοείς τους ανθρώπους που το αποτελούν.

Adam Smith 

​
​
​Η πολιτική και τα οικονομικά είναι αδιαχώριστα, όπως ήξεραν πολύ καλά οι Adam Smith, David Ricardo, Karl Marx. Αυτό μοιάζει να ξεχάστηκε κάπως. Κάτι τέτοιο δε σημαίνει πως οι οικονομολόγοι πρέπει να τοποθετούνται πολιτικά ή να διαλέξουν πλευρές. Σημαίνει όμως πως αγνοούμε την πολιτική με δικό μας κίνδυνο – φορώντας παρωπίδες στους εαυτούς μας ή απορρίπτοντας τα πολιτικά στοιχεία ως ‘εξωγενή πράγματα’, σαμποτάρουμε την κατανόησή μας του ίδιου του συστήματος που μελετάμε.

Οι οικονομολόγοι μιλάμε μόνο με νούμερα, γραπωμένοι στα στατιστικά δεδομένα και τα ποσοτικά μοντέλα. Το κάνουμε αυτό με την ελπίδα να μοιάζουμε αντικειμενικές. Όμως κάτι τέτοιο είναι αντιπαραγωγικό – τα ‘δεδομένα’ δεν μπορούν να μας πουν τα πάντα. Άλλες κοινωνικές επιστήμες όπως η κοινωνιολογία και η ανθρωπολογία χρησιμοποιούν μια ευρύτερη γκάμα μεθόδων, και συνεπώς έχουν μια ευρύτερη οπτική της κοινωνίας. Αν πάρουμε στα σοβαρά τον κοινωνικό μας ρόλο του συμβούλου στα οικονομικά ζητήματα, θα χρειαστεί να ανοιχτούμε και να υιοθετήσουμε τα στοιχεία που μας δίνουν αυτοί οι άλλοι τομείς σχετικά με το πώς δουλεύει η οικονομία.

Είναι γεγονός πως οι ακαδημαϊκές οικονομολόγοι έχουν επίγνωση των ελλείψεων της επιστήμης τους. Δυστυχώς όμως, αυτή η επίγνωση της περιπλοκότητας του οικονομικού συστήματος δεν επεκτείνεται απαραίτητα σε εκείνους που φεύγουν από το πανεπιστήμιο αφού πάρουν το πτυχίο τους. Και η πλειονότητα των πτυχιούχων οικονομικών σχολών κάνει αυτό ακριβώς. Πρόκειται για τους ανθρώπους που θα δουλέψουν σε μεγάλες επιχειρήσεις, κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες, που σχεδιάζουν τα μέτρα πολιτικής και δημιουργούν την ‘οικονομική κοινή λογική’ μας.

Commuting into the City of London

Εκπαιδευτικές παρωπίδες

Τι είδους ιδέες λοιπόν παίρνουν μαζί τους από το πανεπιστήμιο αυτές οι προπτυχιακές φοιτήτριες οικονομικών, μπαίνοντας σε κάποιες από τις πιο σημαντικές καριέρες των κοινωνιών μας;

Ανήσυχες ομάδες φοιτητών από όλο τον κόσμο άρχισαν να το χαρτογραφούν αυτό συστηματικά. Φοιτήτριες-μέλη της Post-Crash Economics Association στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ έγραψαν ένα βιβλίο όπου ερευνούν 174 μαθήματα οικονομικών σε επτά μεγάλα πανεπιστήμια της Μεγάλης Βρετανίας. Βρήκαν πως λιγότερο από το 10% κάλυπτε οτιδήποτε πέραν των κυρίαρχων οικονομικών. Στην Ολλανδία, φοιτητές ανακάλυψαν πως τα προβλήματα του πραγματικού κόσμου, από την κλιματική αλλαγή μέχρι την ανισότητα, αντιμετωπίζονταν σοβαρά μόνο στο 6% του συνόλου των μαθημάτων και μόνο 2% των μεθοδολογικών μαθημάτων δεν επικεντρώνονταν σε στατιστικές εργασίες.

Κατανομή οικονομικών προσεγγίσεων σε μαθήματα οικονομικής θεωρίας στην Ολλανδία
(Source: Economics Education - Get the Data) 

Αρκετά πρότζεκτ αναθεώρησης προγραμμάτων σπουδών ακολούθησαν, συμπεριλαμβανομένου ενός που καλύπτει 13 χώρες από την Αργεντινή μέχρι το Ισραήλ, και ανακάλυψαν παρόμοιες συνθήκες στα οικονομικά προγράμματα σπουδών παντού.

Οι προπτυχιακές οικονομολόγοι ανά τον κόσμο μαθαίνουν θεωρίες από συγγράμματα τα οποία έχουν μετά βίας αλλάξει από το 1950. Αυτές οι θεωρίες βασίζονται σε ατομικούς δράστες, που ανταγωνίζονται σε αγορές για να μεγιστοποιήσουν τη στενά ορισμένη ‘οικονομική χρησιμότητα’ (για τα άτομα) ή τα κέρδη (για τις επιχειρήσεις). Οι αρχές αυτές διδάσκονται με την ίδια βεβαιότητα που διδάσκεται η Νευτώνεια Φυσική, και είναι εξίσου κενές αξιακών κρίσεων.

Αυτό είναι παράλογο. Προφανώς, ενυπάρχουν αξίες. Τα κυρίαρχα οικονομικά εκτιμούν την αποτελεσματικότητα, τις αγορές και τη μεγέθυνση – και βάζουν τα άτομα πάνω από τις ομάδες. Κι όμως, οι προπτυχιακοί φοιτητές δε διδάσκονται να αναγνωρίζουν, πόσο μάλλον να αμφισβητούν, αυτές τις αξίες – και οι συνέπειες είναι σοβαρές.

Τα μοντέλα που διδάσκονται στα προγράμματα σπουδών μας αγνοούν την ανισότητα, ενώ οι κοινωνίες μας διχάζονται από αυτή. Στις αίθουσες διδασκαλίας μας, η αδυσώπητη οικονομική μεγέθυνση είναι ένα αδιαμφισβήτητο δόγμα, κι όμως αυτή η ίδια οικονομική μεγέθυνση ξεσκίζει ταχύτατα τα περιβαλλοντικά θεμέλια του κόσμου μας. Και ενώ μπορεί όλοι μας ατομικά να κάνουμε δωρεές σε φιλανθρωπίες, να χωρίζουμε σκουπίδια από ανακύκλωση και να έχουμε τύψεις ότι πετάμε πολύ, αδυνατούμε συνολικά να αναμορφώσουμε το ίδιο το σύστημα που δημιουργεί αυτά τα προβλήματα.

Ελπίδα για αλλαγή

Υπάρχει ελπίδα, παρόλα αυτά. Στη Μεγάλη Βρετανία, αρκετά οικονομικά προγράμματα γίνονται σταδιακά πιο πλουραλιστικά σε όρους μεθόδου και θεωρίας ως απάντηση στο κίνημα των φοιτητών. Το Goldsmiths College στο Λονδίνο, για παράδειγμα, ανανέωσε το PPE πρόγραμμα σπουδών του ώστε να περιλαμβάνει ό,τι πριν ίδια, συν άλλες επιστήμες και τομείς. Και το Schumacher College στο Devon προσφέρει πλέον ένα μεταπτυχιακό Economics for Transition το οποίο συνδέει ρητά τα οικονομικά και περιβαλλοντικά συστήματα. Ταυτόχρονα, δημιουργείται ένα διεθνές σύστημα πιστοποίησης για πλουραλιστικά μεταπτυχιακά προγράμματα.

Χρειαζόμαστε, όμως, ανανέωση σε πολύ ευρύτερους όρους: μια νέα προσέγγιση στην οικονομική διδασκαλία, η οποία να μην κρύβεται πίσω από τους περιορισμούς που μόνοι μας βάλαμε στους εαυτούς μας – της μοντελοποίησης του 19ου αιώνα κατά τα πρότυπα της Φυσικής – αλλά αντίθετα να λαμβάνει σοβαρά υπόψη τον κοινωνικό ρόλο των οικονομολόγων. Χρειαζόμαστε οικονομικά τα οποία ασχολούνται με ολόκληρο το οικονομικό σύστημα και αναγνωρίζουν όλες τις σχετικές πηγές γνώσης, αντί να γραπώνονται στα στατιστικά δεδομένα. Οικονομικά που να ανταποκρίνονται στα επείγοντα κοινωνικά ζητήματα, όχι στα ζητήματα εκείνα που ταιριάζουν άνετα στην ορθόδοξη μέθοδό τους.

Ας ελπίσουμε πως δε χρειάζεται να περιμένουμε να συνταξιοδοτηθεί η τρέχουσα γενιά οικονομολόγων για να συμβεί αυτό. Μέχρι τότε, ίσως να είναι πολύ αργά.​